Vrijmetselarij wordt niet beschouwd als een religie, ideologie of levensbeschouwing, noch als een sekte of geheim genootschap. Het is een vereniging genaamd de Orde van Vrijmetselaren, waarvan de leden streven naar een dieper inzicht. Hoewel deze zoektocht niet uniek is voor de vrijmetselarij, onderscheidt ze zich van andere organisaties door haar unieke werkmethode. Symbolen en rituelen worden gebruikt om symbolisch de levensreis van de mens uit te beelden.

Symbolen dienen als hulpmiddelen om gedachten of gevoelens over te brengen die vaak moeilijk onder woorden te brengen zijn. In ons dagelijks leven maken we onbewust gebruik van talloze symbolen waarvan de bedoeling meteen begrepen wordt, zoals een bos bloemen, een trouwring, een nationale vlag, een kruis, een handdruk, enzovoort. Voor vrijmetselaren vormt symboliek een taal die ze begrijpen, waar ter wereld ze elkaar ook ontmoeten. Waar gesproken of geschreven woorden misverstanden kunnen veroorzaken, creëert deze gemeenschappelijke symbolentaal eenheid tussen mensen met diverse maatschappelijke achtergronden, opvattingen en persoonlijkheden.
In de vrijmetselarij speelt de symboliek van de bouw een belangrijke rol, geërfd van de ambachtsgilden uit de middeleeuwen. De vrijmetselaar is bezig met het bouwen van de tempel van de mensheid, het streven naar een betere wereld, en ziet zichzelf als een bouwsteen.

Een geliefde uitspraak is dat de mens een ruwe steen is die bewerkt en gepolijst moet worden tot een zuivere kubieke steen, zodat deze steen kan worden ingevoegd in het bouwwerk van levende stenen.

Internationaal worden de passer en winkelhaak erkend als herkenningstekens van de vrijmetselarij. De passer staat symbool voor meten, creëren en afpassen. Het is ook het symbool van de uitstralende liefde uit het oosten, de Opperbouwmeester die alles ordent volgens maat, getal en gewicht. De winkelhaak met zijn rechte hoek symboliseert de mens die het Licht ontvangt, de mens die zich in de juiste verhouding tot zijn medemens weet te plaatsen.